Omgekeerde T
Op dit moment kun je op verschillende plaatsen in het land de tapuit (Oenanthe oenanthe) zien. Een vogel die ik in mijn jonge jaren veelvuldig in de polders zag op weg naar en van school. Het vogeltje hoorde dan ook bij het agrarisch cultuurlandschap, maar daar is hij grotendeels als broedvogel verdwenen. Het mannetje met een fraaie grijze rug en een zwart masker, het vrouwtje wat onopvallender van kleur. Maar beiden hebben ze die kenmerkende omgekeerde zwarte T op de staart, die zichtbaar is in de vlucht. De tapuiten die je nu ziet, zijn vrijwel allemaal doortrekkers, afkomstig van hun overwinteringsgebied op de Afrikaanse savannen en op weg naar Scandinavië, soms tot in het uiterste noorden. Daarbij leggen ze afstanden van totaal wel 15 000 kilometer af.
Rijpe druif
De verklaring van de wetenschappelijke naam Oenanthe voert terug naar de Griekse Oudheid. Het komt van “oine” in de betekenis van wijnstok. De Grieken gaven deze vogel de naam oinanthe omdat de isabelkleurige (vaal geel-witte) waas van borst en keel doet denken aan een rijpe druif. En Linneaus kon daarin niet achterblijven en noemde de vogel Oenanthe oenanthe. Voor de Nederlandse naam van de tapuit wordt meestal uitgegaan van het Middelnederduitse tâpen, dat kloppen of ‘slaan dat het kletst’ betekent. Wat zou samenhangen met het afgebeten en smakkende geluid.
Insecteneter
De tapuit is een echte insecteneter. Dat is ook te zien aan zijn fijne puntige snavel. Het dieet bestaat onder meer uit kevertjes, rupsen, vliegen en spinnen. Maar ook sprinkhanen staan op het menu. De tapuit foerageert daarbij zowel op het zicht als op het gehoor. Vaak zitten ze op een verhoogje en houden de omgeving goed in de gaten. Dan rennen ze weg, stoppen plots en pikken zo hun prooi uit de bovenste bodemlaag. Het is een bezig beestje, door hun lange poten kunnen ze ook redelijk snel uit de voeten.
Bergafwaarts
Ik herinner me dat ik ze vaak op de Axelsche Vlakte zag, een opgespoten terrein in de buurt van mijn geboortedorp. Dat was lekker open, met veel zand. Ideaal voor deze vogel, die daar destijds dan ook gebroed heeft. In de afgelopen decennia is dit terrein steeds verder ingericht als industriegebied, de zandvlaktes zijn jaren gebruikt als motorcrossterrein. De tapuit heeft er al lang niks meer te zoeken, helaas. Want waar je vroeger de tapuiten veel frequenter zag, moet je nu een beetje geluk hebben. Het gaat, zoals met zoveel vogelsoorten, niet goed met de tapuit. In Europa is het zelfs een van de snelst afnemende soorten. Waren er in de zeventiger jaren nog ruim 2000 broedparen in Nederland, nu wordt het aantal nog op maximaal 250 geschat. Hij staat dan ook als bedreigd op de Rode Lijst. Diverse oorzaken liggen er aan ten grondslag. De overlevingskans van de jongen is vrij klein, slechts 80% van de 5-6 eieren komt maar uit en per jaar overleven er per broedpaar slechts 3 jongen.
Verschillende oorzaken
De oorzaak van deze grote sterfte lijkt met name te liggen in het verdwijnen van de juiste habitats door vergrassing van de heide en begroeiing van duinen. Want een tapuit heeft open, zandige plekken nodig om op zoek te gaan naar hun voedsel. Hij heeft niets aan terreinen die dichtgegroeid zijn met grassen en kruiden. Ook predatie door (roof)vogels en zoogdieren speelt een rol.
Afhankelijk van konijnen
En er is nog een reden te noemen: het afnemende aantal konijnen (Oryctolagus cuniculus). De tapuit broedt namelijk graag in konijnenholen en we weten allemaal dat het met deze diersoort ook helemaal de verkeerde kant op gaat. In het agrarisch cultuurlandschap is het konijn vrijwel verdwenen en daarmee ook de tapuit als broedvogel. In de duinen aan de Noordzeekust en op een paar Waddeneilanden zijn er gelukkig nog wat broedmogelijkheden, maar ook in sommige zandverstuivingen landinwaarts zoals het Dwingenderveld. Verschillende van deze gebieden zijn ook beschermd als Natura 2000-gebied, in de hoop het tij voor de konijnen, tapuiten, maar nog veel meer andere soorten daarmee te kunnen keren. Als het al niet te laat is…
Bronnen:
Vanochtend een nooit eerder gezien vogeltje in mijn straat net buiten centrum Tilburg. Opvallend hoge zwarte poten, zwarte oogstreep, fijne zwarte insectensnavel, heel licht rozige borst en bij wegvliegen knalwitte stuit. Kwam na een beetje zoeken uit bij de tapuit, sprekend jouw laatste foto. Vrouwtje op doortrek?
De Tapuit is mijn lievelings vogel wat een schitterend verhaal. Bedankt dat jij dit via jou blogspot met mij wilde delen xxx
leuk om te lezen.