Roestende uilen

De afgelopen weken verschenen er berichten in de media (onder andere op RTV Noord en Omroep Gelderland) over grote hoeveelheden ransuilen (Asio otus) in bomen. Er wordt dan melding gedaan van wel vijf tot negen uilen in een boom. De schrijvers van de artikelen doen het voorkomen dat hier sprake is van een heel uitzonderlijke situatie en dat dit aantal ransuilen in een boom eerder uitzondering dan regel is. Blijkbaar hebben de auteurs dan toch hun huiswerk niet goed gemaakt, want dit is heel normaal gedrag voor deze uilensoort. En vijf tot negen stuks in een boom is niet zo heel veel, maar wel een heel mooi gezicht uiteraard. Als je ze al kunt ontdekken in de bomen, want ze weten zich goed te verschuilen.

Roesten

Door de op boomschors lijkende tekening van hun verenkleed vallen ze nauwelijks op tussen de takken, zeker als ze in de oksel van een tak tegen de boomstam zitten. Als ze zich ontspannen voelen, zitten ze wat met de kop ingetrokken, de “oorpluimpjes” amper opgericht. Bij onraad maken ze zich lang en steken de pluimpjes recht naar boven. De ransuil is eigenlijk een hele solitaire vogel, maar in de herfst en winter zijn ze erg sociaal. Ze zitten dan graag met een groepje op een wat gedekte plaats, de zogenaamde roesten. Die zijn vaak te vinden in de bebouwde kom, bijvoorbeeld groenblijvende bomen en heesters, zoals spar, taxus en conifeer (thuja), maar ook loofbomen die bedekt zijn met klimop doen het goed als roestboom. Zo rond de schemer vliegen ze uit en gaan ze op zoek naar voedsel. Pas bij het uitvliegen wordt duidelijk hoeveel uilen er eigenlijk in de boom zaten.

Meer dan honderd

Gemiddeld zitten er in een roest zes tot acht vogels. Maar er zijn ook – flinke – uitschieters. Ik heb een aantal jaren bij enkele roestbomen geteld voor de Werkgroep Ransuilen Groningen. Het grootste aantal wat ik daarbij geteld heb was 21 stuks. Er worden ook aantallen geteld van 40 tot soms wel 100 stuks. Voor het wereldrecord roestende ransuilen moet je naar het Noord-Servische plaatsje Kikinda, vlak tegen de grens met Roemenië. Op het dorpsplein staat een aantal bomen en een daarvan huisvest iedere winter zo’n 150 uilen. In totaal zijn er in de bomen op dit dorpsplein tot wel 734 individuen geteld! Dat zijn nog eens aantallen. Dat roesten in groepen doen ransuilen overigens om zich te beschermen tegen vijanden. Want hoewel de ransuil zelf een predator is, wordt hij ook wel eens door andere vogels opgegeten. Een van de oorzaken van de achteruitgang van het aantal ransuilen in ons land is het feit dat de havik (Accipiter gentilis) het zo goed doet. En die draait zijn poot er niet voor om om een ransuilennest te prederen. Uit onderzoek naar boommarters (Martes martes) in de Gelderse Vallei is gebleken dat ook dit zoogdier soms een nest van een ransuil of bosuil (Strix aluco) kan leegroven.

Meest algemene uil

Van alle uilensoorten die in Nederland voorkomen is de ransuil wel de meest algemene. Er zijn zo’n 2200 tot 3000 broedparen (SOVON, 2018), een halvering van de aantallen eind vorige eeuw. De soort staat op de Rode Lijst als kwetsbaar. Het voedsel van de ransuil bestaat voor een belangrijk deel (80%) uit woelmuizen (veldmuis (Microtus arvalis), rosse woelmuis (Myodes glareolus)) en voor ongeveer 10% uit echte muizen (voornamelijk bosmuis (Apodemus sylvaticus)). De rest van het menu wordt gevuld met kleine vogels, zoals mussen (Passer spec.) en groenlingen (Chloris chloris). De onverteerbare delen (haren, botjes) van het voedsel worden in een van de twee magen van de vogel samengekneed tot een bal die uitgebraakt wordt, de zogenaamde braakbal. Die van de ransuil zijn grijs van kleur, gelijkmatig cilindrisch van vorm en een lengte van gemiddeld 46 mm (variatie 37-65 mm). De dikte is gemiddeld 21 mm (variatie 16-27 mm). Onder de roestbomen ligt het vaak vol met braakballen.

Oorpluimen

Het meest kenmerkende aan de ransuil zijn wel de zogenaamde oorpluimen. De oehoe heeft deze pluimpjes ook, maar die is een stuk groter dan de ransuil, zeg maar gerust twee keer zo groot (35-37 cm tegenover 60-75 cm). Daarnaast is de oehoe in ons land een zeldzame verschijning, al heeft deze sinds 1997 al een aantal succesvolle broedsels achter de rug. Oorpluimen is overigens een verkeerd woord, want de oren zitten helemaal niet daar waar deze veertjes uit de kop van de vogel steken. Die zitten namelijk meer naar de ogen toe achter het zogenaamde masker, de veren rondom de ogen. Zie de foto hiernaast van Bert Jan Bol van de website van de IVN uilenwerkgroep Oisterwijk. En deze oren zitten ook nog eens niet op gelijke hoogte, maar zogenaamd asymmetrisch. Daardoor is de uil heel goed in staat om te bepalen waar een geluid vandaan komt. En dat heeft een uil nodig om te kunnen jagen. Uilen jagen namelijk niet alleen op zicht, maar ook heel sterk op gehoor. Daardoor hebben ze ook minder kans om iets te vangen als het regent. Maar ze kunnen door hun goede gehoor wel een muisje betrappen wat onder gebladerte of zelfs sneeuw kruipt. Daar komt nog bij dat ze zelf bijna geruisloos kunnen vliegen door speciale fluweelachtige veertjes op de bovenzijde van de vleugels, maar ook speciale veren op de voorste en achterste vleugelranden.

Gesluierde uil

De Nederlandse naam heeft de vogel vermoedelijk te danken aan het opvallende masker, waardoor het lijkt alsof de uil een sluier ofwel ‘ranse’ draagt. Hoewel alle uilen een masker hebben, is deze naam voor de ransuil blijven hangen. Aanvankelijk heette deze soort overigens ooruil in het Nederlands. Waarmee de link met de wetenschappelijke naam gelegd is, want otus komt van het Griekse ous wat ‘oor’ betekent. Aristoteles had het al over een uil met gevederde oren.

Krijsende jongen

De ransuil is tegen het einde van hun eerste levensjaar al geslachtsrijp. In de herfst, zo rond november, gaan de mannetjes op zoek naar een broedplaats, met name oude nesten van kraaien en eksters. Als ze een mooi nest gevonden hebben, proberen ze met een zacht, maar toch vérdragend whoe – whoe – whoe een vrouwtje te lokken. Waarmee ze tevens hun territorium afbakenen. Er worden circa 4-6 eieren gelegd in het nest, wat vaak boven in een boom zit. Dat maakt ze extra kwetsbaar voor aanvallen van onder meer haviken en bosuilen, die het op de jongen gemunt hebben. In 2014 zat er een ransuilennest in een es achter ons huis. Bij ieder zuchtje wind zwiepte het nest heen en weer en toch zagen de vier jongen kans om in het nest te blijven. Op de foto hiernaast zie je een ouderuil op het nest en linksonder hem/haar enkele jongen. Alle vier hebben ze het overleefd en na enige tijd verlieten ze het nest. Ze kunnen dan nog niet vliegen en worden takkelingen genoemd. De jonge vogels stuntelen zo’n beetje van boom naar boom en laten een klagend gekrijs horen om te bedelen om voer.

Gedraaide kop

In 2015 hoorden we ’s avonds weer een jong roepen en ondanks het feit dat het al tien uur ’s avonds was heb ik toch de foto’s hiernaast kunnen maken van zowel de ouderuil als het jong. (Voor de kenners: foto’s zijn gemaakt met een ISO6400, f/8,0 en een sluitertijd van 1/25 tot 1/6!) Bij die laatste foto is mooi te zien dat het jong de kop vrijwel 90 graden in het verticale vlak gedraaid heeft. De ogen staan zowat haaks op het lijf. Uilen kunnen namelijk niet alleen hun kop bijna 180 graden naar weerszijden draaien, maar ook de kop helemaal kantelen.

Het zijn mooie, haast geheimzinnige beesten, die ransuilen. De afgelopen jaren hebben we geen broedgeval meer gehad in de buurt. Toch horen we in januari regelmatig een mannetje roepen en zien er ook geregeld een vliegen. Ik hoop dat er nog een keer een nest komt, al is het alleen maar om te genieten van die krijsende jongen op de achtergrond als ik straks weer zit te nachtvlinderen.

Bronnen:

www.etymologiebank.nl
www.wnve.nl
Mebs en Scherzinger – Uilen van Europa – Tirion Natuur
Alleijn W.F., Huijssen R.J., Visscher G. en Wijsman H.J.W. – Boommarters in de Gelderse Vallei 2000 – 2004 (Nijkerk, 2004)

Dit bericht heeft 12 reacties

Robert weiss 26 december 2020 Beantwoorden

Hoi Theo.
Sinds een maand zitten er twee ransuilen in mijn tuin in een taxus boom, heel bijzonder om te zien,en je verhaal te volgen en je uitleg daarover .
1. Theo 26 december 2020 Beantwoorden
  
  Leuk Robert! Wat een genot om die prachtige vogels in je eigen tuin te hebben.
Iwona 14 december 2020 Beantwoorden

Heel mooi, volledig verhaal en weer wat geleerd!
Nog een vraagje: kun je de mannetjes horen roepen in januari overdag of alleen s’nachts?
1. Theo 14 december 2020 Beantwoorden
  
  Dank voor je leuke reactie Iwona. Ook overdag kunnen je de mannetjes roepen, al zullen ze dat wel eerder tijdens de schemering en ’s avonds doen.
Trees Vandenbussche 3 oktober 2020 Beantwoorden

Uilen … merkwaardige vogels. Met jouw artikel en de mooie foto’s ben ik weer wat wijzer geworden. In de buurt in Vlaams-Brabant, waar ik woon, zag ik ooit een grote witte (of lichtgrijze, het was donker) vliegen. Benieuwd welke dat was. Vorig jaar reed ik ’s avonds naar huis. Langs de kant van de weg zat een poes, dus ik stuur mijn wagen in een brede boog rond de kat. Wat schrok ik toen die opvloog. Het arme dier vloog recht tegen mijn wagen aan. Ik reed niet snel, maar durfde niet uit te stappen om te kijken. Ik ging wat later toch terug kijken en toen was hij weg. Waarschijnlijk was hij even verdoofd van de schok, maar had hij zich snel hersteld.
Ellen 3 oktober 2020 Beantwoorden

Leuk Theo je verhaal over de ransuil! Blij te horen over de grote aantallen in de roesten! En weer wat geleerd over de assymetrie van de oren! Héél mooi dat je nu zelf aankomende gidsen toe kan spreken!
Zelf hoor ik ook wel eens uilengeroep niet ver bij ons huis vandaan. Maar ik ga niet kijken omdat ik deze niet wil storen…
Hàrtelijk dank weer!
Ellen 3 oktober 2020 Beantwoorden

Fijn te horen die grote aantallen in de roesten! En weer wat geleerd nl. de assymetrie van de oren! Ik hoor dicht bij ons ook wel eens uilengeroep maar ga niet kijken.
Ik wil hun plekje niet verstoren…
Dankjewel Theo, het was een genoegen om je verhaal te lezen!
jan bos 31 december 2018 Beantwoorden

Genoten van je blog.
Anne Mieke. 29 januari 2018 Beantwoorden

Leuk en interessant verhaal. In Sleeuwijk stond een treurwilg waar ook zoveel uilen inzaten in november. Je moest wel goed kijken. Ze zijn inderdaad net zo gekleurd als de stam van de boom.
Werkgroep Ransuilen in Groningen 29 januari 2018 Beantwoorden

Prima verhaal. Iedereen in Groningen die een roest weet wordt vriendelijk verzocht deze door te geven aan de Werkgroep Ransuilen in Groningen:
http://www.ransuileningroningen.nl
Annet 29 januari 2018 Beantwoorden

Weer wat geleerd! Dank Theo, leuk om te lezen. Ik ben altijd erg onder de indruk van deze bijzondere dieren roofvogels als je ze eens in een roestplek kan aanschouwen.
Aanrader!
Marjolein Stam 29 januari 2018 Beantwoorden

Goed verhaal, als altijd. In Leeuwarden zaten ze ’s winters ook in een bepaalde straat. Ik had net mijn eerste DSLR en vroeg aan bewoners waar de uilen zaten. “Eh, je staat tussen de braakballen!” was het antwoord. Ze poepten me net niet op de kop 🙂