Er zijn een paar vlindersoorten die je al in het prille begin van het jaar kunt zien, zodra de eerste zonnestraaltjes tussen de wolken doorprikken en de temperatuur iets aangenamere waarden begint te krijgen. Ik schreef al eerder over onder meer de dagpauwoog (Aglais io) en de kleine vos (Aglais urticae) die zich vroeg in het jaar laten zien, dit keer nog zo’n vroege vogel: de citroenvlinder (Gonepteryx rhamni). Een vlinder die met zijn frisgele kleur in het vroege voorjaar zeker opvalt in het veld, waar de eerste plantjes hun uiterste best doen om tevoorschijn te komen en er nog weinig bloemen te bekennen zijn.
Goede camouflage
Zolang de citroenvlinder rondfladdert steekt de felgele kleur van de mannetjes mooi af tegen de omgeving. De vrouwtjes zijn eerder vaalgeel tot geelwit en kunnen makkelijk verward worden met koolwitjes. Zodra de vlinder gaat zitten wordt het vaak wat lastiger om ze te ontdekken, zeker tussen de ontluikende lichtgroene blaadjes of het jonge gras. De vlinder zit meestal met de vleugels gesloten en juist door de groenige kleur van de onderzijde van de vleugel vallen ze dan nauwelijks op. De camouflage wordt nog versterkt door de bruine vlekjes op de vleugels, maar ook door de sterk aftekenende vleugeladers die op bladnerven lijken en de puntige uiteinden van voor- en achtervleugels.
Oude vlinders
De citroenvlinder kun je van maart tot en met oktober tegenkomen met twee duidelijke pieken rond mei en augustus. Alhoewel er ook waarnemingen zijn uit januari en december. Wat niet zo vreemd is, want de citroenvlinder is een overwinteraar. Op een beschutte plek in dichte vegetatie, bijvoorbeeld in groenblijvende planten als hulst en hedera maar ook in pollen van gras en pitrus, brengen zij de winter door. En als het niet te koud is en er prikt een zonnetje door, dan kun je in de winter een citroentje zien vliegen. Vermoedelijk op zoek naar een ander slaapplekje. Wanneer het voorjaar echt aanbreekt gaan de mannetjes op zoek naar vrouwtjes en achtervolgen daarbij alles wat licht van kleur is en fladdert, net zoals bijvoorbeeld de mannetjes van het oranjetipje (Anthocharis cardamines) ook doen. De eerste piek in het jaar komt dus van de overwinterende exemplaren (net als bijvoorbeeld bij de kleine vos het geval is). Overigens kunnen tussen deze overwinteraars best vlinders zitten van het vorige voorjaar, want het is bekend dat citroenvlinders wel een jaar oud kunnen worden. En daarmee zijn ze een van de langstlevende vlindersoorten in ons land.
Slaapkop
Na de paring zet het vrouwtje haar eitjes uitsluitend af op vuilboom ofwel sporkehout (Rhamnus frangula) en wegedoorn (Rhamnus cathartica). Dan zit haar werk er op, de vrouwtjes kunnen slechts één keer paren. Na het uitkomen van de eitjes doen de kleine rupsjes zich te goed aan de blaadjes van de waardplant en na drie tot vijf weken eten gaan ze verpoppen. Het popstadium duurt niet zo lang, want na ruim een week komt de vlinder al tevoorschijn. Die overigens vervolgens een soort zomerslaap gaat houden om dan in juli weer te gaan rondvliegen en voor de tweede piek zorgt. Een beetje doelloos lijkt het wel, want de paring vindt uitsluitend in het voorjaar plaats. Zo tegen de herfst gaan ze weer slapen en in het voorjaar begint de cyclus weer opnieuw. Het grootste deel van hun vlinderleven brengen ze dus in ruste door. Echte slaapkoppen, die citroentjes.
Zwavel
De citroenvlinder heeft overigens haar soortnaam rhamni te danken aan de waardplanten van het geslacht Rhamnus. De geslachts- of genusnaam Gonepteryx komt van de hoekige punten aan de vleugels: gonia is Grieks voor hoek (vergelijk goniometrie) en pteryx komt van het Oud-Griekse pteron dat vleugel betekent. De Fransen en Duitsers zien in de kleur van de citroenvlinder ook de link naar de citrusvrucht, want daar noemen ze het beestje respectievelijk le citron of papillon-citron en Zitronenfalter. De Engelsen hebben voor een andere insteek gekozen, die overigens wel met de kleur te maken heeft. Daar heet de vlinder brimstone, wat een alternatieve naam voor zwavel is. Zwavel is geel en zie daar de link.
Kieskeurig
De citroenvlinder is een algemeen voorkomende soort in ons land, maar toch heb je kans dat je hem niet aantreft in je omgeving. Zoals hierboven al geschreven zijn ze wel kieskeurig qua waardplant, want alleen de twee hierboven genoemde Rhamnus-soorten komen in aanmerking. Sporkehout kom je met name tegen op natte tot vochtige, zure grond in loofbossen, bijvoorbeeld moerasbossen en veenmoerassen. Soms ook op vrij droge open zandgrond, zoals in de duinen (behalve op de Waddeneilanden). Op kleigrond komt deze heester van nature niet voor. Wegedoorn heeft een voorkeur voor vochtige kalk- of leemhoudende grond in loofbossen, dus ook die tref je niet overal in Nederland aan. Beide soorten worden echter ook vaak in bosopstanden en parken aangeplant en lijken daar best aardig te gedijen. Dus wil je citroenvlinders in je tuin of omgeving, plant dan sporkehout en/of wegedoorn aan. En met die laatste heester vergroot je tevens de kans op een boomblauwtje (Celastrina argiolus), want ook die gebruikt de wegedoorn als waardplant.
Bronnen:
Dag Theo, slecht weer, dus ik dacht nog eens een stukje terug lezen. Mooi verhaal van de Citroenvlinder!
De laatste week zag ik er nog twee (mannetjes).
Hartelijke groeten, Adrie.
Dank je Adrie 😊
Mooi om te lezen Theo
Ik blijf je volgen. Wellicht ga ik een keer mee met een wandeling als dat mogelijk is.
Groeten Joke
Dank je Joke. Hou mijn website en Facebookpagine in de gaten voor lezingen en excursies.
Wat heb je toch een prachtig blog, net over de citroenvlinder gelezen, zie ze nu ook veel vliegen, het is me alleen nog niet gelukt op ze op de foto te krijgen. Maar de aanhouder wint, alleen moet het weer wel een beetje meewerken😁🦋
Dank je Mirjam. Het weer moet inderdaad meewerken, maar ook de vlinder uiteraard. Sommigen zijn wel heel beweeglijk 😉
Beste Theo,
Als natuurfotograaf was dit artikel smullen.
Mooi geschreven, verhelderend en zeer plezierig om te lezen.
Zelf heb ik me gespecialiseerd in het fotograferen van vogels, ondanks dat alle dieren in het wild mijn interesse hebben.
Altijd n feestje om deze prachtige groene elfjes tegen het lijf te lopen, word er altijd heel blij van.
Een mooi jaar gewenst met veel interessante ontmoetingen.
Ik ga je blog zeker volgen!
Hartelijke groet,
Gérard van den Broek
Dank voor je leuke reactie Gérard!
Theo,dank je wel voor deze leerzame blog.
Benieuwd of ik ze tegen kom.
Groetjes Kitty
Graag gedaan Kitty. Dat gaat vast lukken, want ze zijn niet te missen door hun felgele kleur.
Leuk geschreven over de citroenvlinder.
Ben benieuwd of ik er ook zal zien.😊
Dank je zus. De kans is groot dat je een citroenvlinder ziet hoor. De felgeel gekleurde mannetjes zijn niet te missen.
Een hele mooie uitleg Theo.
Dank je Jo😊
een leuke blog heb je er weer van gemaakt.
als ik tijd heb lees ik het met aandacht en plezier
groetjes
Carla Karsens
Dank je Carla😊
Was weer heel leuk Theo om te lezen en ook ik ben ’n tijdje geleden met dat lekker warme weer citroenvlinders in onze tuin tegengekomen. Wat ’n heerlijk frisse kleur hebben ze!
Vorig weekend gewandeld in ’n moerasbos net buiten ons dorp en ja hoor, meerdere prachtige oranjetipjes gespot en ook ’n mannetje en vrouwtje die parend op ’n pinksterbloem zaten.
Met gesloten vleugels lijken deze net op gespikkelde kleine vogeleitjes. Wat kan je toch blij worden als je daar ook nog ’n foto van kan maken!
Dankjewel weer Theo!
Graag gedaan Ellen!
Leuk Theo, ik vind de citroenvlinder ook altijd een lust voor het oog, jaren heb ik er geen gezien. Wel eens op vakantie, maar thuis weinig of nooit. Opeens zag ik iets langs fladderen en ja hoor, een citroenvlinder, Wat een lust, die moest op de foto, hopende dat ie zou blijven tot ik de kans kreeg om die op de gevoelige plaat vast te leggen. Nu heb ik een camera waarmee ik ook kan filmen en daar de beste kiek uit te knippen. Toen we laatst aan het fietsen waren in de omgeving van Phiippine zat er zowat om de 10 meter een donkere vlinder, dus ik denk dat het de dagpauwoog is geweest, maar met gesloten vleugels meestal zie je ze zonnen. En ja als de fietsen dichterbij kwamen vlogen ze weg en niet te zien wat het was.
Leuk dat je hem thuis ook gezien hebt Marina. Die andere zullen inderdaad wel dagpauwogen geweest zijn.
Bedankt Theo voor deze erg interessante info. Heb er een en ander door bijgeleerd over de citroentjes die ik hier geregeld zie rondfladderen.
Vele groetjes,
Rudi
Graag gedaan Rudi 😊
Dank voor je info
Graag gedaan Agnes😊
Leuke weetjes over de citroenvlinder!
Nog een vroege vlieger is het oranjetipje…al gezien in de flevopolder.
Leuk An, bij ons vloog er vanmiddag ook eentje door de tuin.
Dankjewel voor je leerzame blog. Het was weer heel leuk om te lezen.
Blijf gezond!
Groetjes Ellen
Graag gedaan Ellen😊
Hoi Theo, ik werk in de groenvoorziening in Den Helder en we zijn nu bezig met het knotten van de wilgen in Julianadorp. Van daar heb ik het genoegen gehad om de afgelopen dagen diverse citroenvlinders heb mogen aanschouwen. Zo mooi als ze opeens uit je ooghoek voorbij komen. Mooie blog wederom. Groet Cor
Dank je Cor 😊